2021-05-30

Czarna dziura utraconych ksiażek

Ta "czarna dziura" kultury polskiej to skutek zapaści gospodarczej, zafundowanej nam przez PZPR, zapaści, która doprowadziła w szybkim tempie do bankructwa państwa państwa polskiego. Mniej więcej od połowy lat 80. książki w kolejkach do druku czekały nawet do 5 lat! Co przy reglamentacji papieru (najwięcej oczywiście dostawał KAW z kilkunastoma oddziałami, Książka i Wiedza oraz MON) sprawiło, że masa tytułów nie doczekała się wydania do 1989 roku. A to oznaczało, że wydawnictwa, prywatyzujące się na potęgę, przekreślały (czytaj - rezygnowały z wydania) CAŁĄ pulę książek na wszystkich etapach od pomysłu (wstępne zgłoszenia były publikowane w tygodniku Inicjatywy Wydawnicze, wydawanego powielaczowo przez Departament Kultury przy Ministerstwie Kultury i Sztuki), poprzez skrystalizowane projekty (zgłaszane do DK celem uzyskania wstępnej zgody na publikację), w przypadku tłumaczeń wymagana była zgoda na umowę zagraniczną (co wiązało się z przydziałem dewiz na zakup praw autorskich). Po wstępnym zatwierdzeniu można było przystąpić do konkretnych prac nad książką. Gotowy tekst, przygotowany do druku, podlegał cenzurze (na etapie korekt praktycznie też), kiedy już był wysyłany do drukarni, był zapowiadany w tygodniku Zapowiedzi Wydawnicze (i ustalano, jaka część nakładu powędruje do Składnicy Księgarskiej).

Czyli praktycznie - każda pozycja, zamieszczona w ZW,  była gotowa w sensie zredagowanego tekstu/faktycznie istniejącego przekładu, ilustracji itp. Takie właśnie tytuły obejmuje niniejsza lista. Ale weszły na nią także inne pozycje, np. te, które nie uzyskały zgody na publikację bądź ją utraciły  na którymś z zaawansowanych etapów produkcji, np. na skutek interwencji jakiegoś donosiciela, np. lokalnego kacyka (tak było w przypadku zbioru opowiadań Pavla Hruza {Okultyzm}, bo... komuś nie spodobał się tytuł.). W trakcie czystki w KAW-ie (Warszawa) - sześcioosobowa redakcja straciła pracę, a w konsekwencji wiele książek w postaci maszynopisów (często gotowych już do druku) poszło na makulaturę.

"Czarna dziura" to tylko ośrodek wykazu, który obejmuje książki utracone w dużo szerszym zakresie czasowym.

Spis jest otwarty; będę go wydłużał.

Zapraszam do zgłaszania uwag, poprawek, uzupełnień.

♦♦♦

okres międzywojenny

Hans DOMINIK - Pożar piramidy Cheopsa, Władza trzech, Ślady Dżyngis chana i kilka innych (M. Arct); wydali na początek powieść nie-f Z gazeciarza milionerem i to było wszystko...

H. Rider HAGGARD - Skarb jeziora (The Treasure of the Lake, 1926), Szczęście wyśnione (?)  (Rój)

Wiera KRIŻANOWSKA (Krzyżanowska, Kryżanowska)

Błażej Włodarz przetłumaczył do szuflady kilkanaście powieści. Ich wydanie miało być finansowane przez chętnych. Ulotka reklamowa była dołączana do ostatnich tomów pięcioksięgu o dziejach świata; w latach 80. wypłynął maszynopis powieści Dangma: (na innej planecie) - prawdopodobnie wydanie przygotowywali okultyści; przepisany maszynopis posłużył za podstawę kserograficznego wydania okołoklubowego w Warszawie (Sfan-Club). Może ocalało więcej maszynopisów???

Sinclair Lewis - U nas to niemożliwe (It Can’t Happen Here, 1935) ; Rój, ok. 1939

♦♦♦

lata powojenne do ok. 1990 roku

1. Ołeś Berdnyk – Gwiezdny Korsarz (Зоряний корсар, 1971) - tł. Stanisław Edward Bury; na etapie I korekty przyszedł zakaz z Moskwy.

2. Dariusz BITNER – Bzdarki czyli Stara baśń albo Humoreski wagonowe (Glob, I kw. 1990) - czarny humor, wątki kryminalne, sf, baśniowe

3. Marek T. DĘBOWSKI – Śmiertelny gambit (KAW Szczecin, II kw. 1991, 13 ark. seria Science Fiction) - wojna w Wietnamie, tajemnicze zjawiska, śledztwo specgrupy komandosów; UFO - kosmici obserwują ludzi; sprawa utajniona; po 20 latach dziennikarze szukają prawdy

4. Hanns Heinz EWERS – Moja matka czarownica (najlepsze opowiadania w wyborze i z posłowiem Marka Wydmucha; z esejem Przybyszewskiego o Ewersie; w starym przekładzie - Przybyszewskiego - miał być tylko "Pająk")  (Czytelnik, Seria Retro)

5. Pavel HRÚZ – Okultyzm (Okultizmus, 1968) Pax?

6. Mirosław P. JABŁOŃSKI – Rok ostatni (opowiadania) ) KAW Szczecin, III kw. 1991, 10 ark., seria Science Fiction) - czy weszły do zbioru Sierpem i młotem (Solaris 2014)?

7. Garry KILWORTH – W samotności (In Solitary, 1977) - tł. Zbigniew Jonszta (ps. Zbyszko Adam Naruniec); czytane na antenie Trójki

8. Ryszard LASSOTA – System (Śląsk 1991, seria: Science Fiction) - thriller political fiction; Polska należy do NATO; kampania wyborcza nowego prezydenta

9. Olga ŁARIONOWA – Czakra Centaura (Współpraca), IV kw. 1990. Pierwszy tom cyklu słynnej space opery (następne tomy wychodziły w Rosji w l. 90.). Elementy planetary romance. Potomkowie ziemskiej wyprawy na planetę Jasper żyją w społeczeństwie feudalnym, połączeni symbiozą ze skrzydlatymi kregami, pradawną, zaawansowaną rasą tubylców. [w zapowiedziach Stalker Books, zapewne nowy przekład]

10. Thomas R. P. MIELKE – Grand Orientale 3301 (oryg. 1980) - tł. Wawrzyniec Sawicki

11. Ēduardas MIEŽELAITIS – Leśna baśń (powieść myth fantasy) - tł. B(iruta?) Markuza-Bieniecka, J. Bieniecki, il. Stasys Eidrigevicius, Książka i Wiedza, I kw. 1990, 22 ark. (YA, ale obszerna)

12. Svetosław MINKOV – Pani o rentgenowskich oczach (zbiór satyrycznych fantazji/sf)  (Czytelnik)

13. Ondřej NEFF  – Miesiąc mojego życia (Měsíc mého života, 1988) - tł. Joanna Czaplińska, Glob, I kw. 1991; druk w NF #8-10/1991

14. Felix PITA RODRIGUEZ – Zamknięta skrzynia doni Pomerani (wybór opowiadań - fikcje w stylu Borgesa, realizm magiczny) - tł. Marzenna Mentrak (WL, I kw. 1990, 13 ark., Proza Iberoamerykańska)

15. Andriej PŁATONOW – Księżycowy pocisk (opowiadania) - tł. Rene Śliwowski (WL, 3 kw. 1990, 6 ark.). Dwa z trzech weszły wcześniej w innym przekładzie do antologii Potomkowie Słońca, WPoz 1987 (tytułowe plus novella "Eteryczny trakt")

16. Kārlis SKALBE – Baśnie (Pasakas) - tł. Irena Opielińska-Bator (NK, 1986, 10,5 ark. wyd.)

17. Andrzej TUZIAK – Tylko jedna ciemność i inne opowiadania niesamowite [AT jako tłumacz z niemieckiego; nazwisko nieistniejącego autora: Heinz Henning Schauermann]; ostatecznie wyszło jako ebook na płycie: Marche funebre / Hans Hennig Schauermannn

18. (antologia) Wiktor ŻYLIN, Wiaczesław NAZAROW, Włądimir ZAJAC – Ziemia nieobiecana (Współpraca, IV kw. 1990) - cztery novelle sf, w tym "Silajskie jabłoko" Nazarowa i "Dzień dokonań" Żylina

19. (antologia) - seria – Omnibus Science Fiction, bardzo obszerne tomy, co najmniej 6 czekało na druk (KAW)

20. (antologia) – kontynuacja Spotkań w przestworzach - bodajże do 15 tomu

21. Antologia czeskiej sf w przekładach Joanny Czaplińskiej  (KAW)

22. seria esejów z historii sf poszczególnych krajów - historię niemieckiej sf na zamówienie napisał Franz Rottensteiner, a rosyjską Zbyszek Dworak. Chyba jeszcze jakieś były gotowe (KAW)

---

W maszynopisie udostępnionym przez tłumacza czytałem niemiecką dość propagandową i staroświecką (i przede wszystkim słabą literacko) powieść sf "Tytaneja" Eberhada del Antonio (Titanus, 1959); jej kontynuacja to  Heimkehr der Vorfahren (1966) - oba tomy sprzedały się w łącznym nakładzie 500 tys. egz. Czytelnicy zawsze kochali tematykę kosmiczną. Wprawdzie o niebo lepsze były powieści  (i opowiadania) Günthera Krupkata, Güntera i Johanny Braun, Angeli i Karlheinza Steinmüllerów, etc., ale u nas poza Carlosem Raschem i Alexandrem Krögerem enerdowskiej sf niestety nie wydawano. 

Miałem też w ręku (na b. krótko!) maszynopis przekładu powieści Poula Andersona Tau zero (Tau Zero, 1970). Około 1990 roku.

James White - Tysiącletni sen. ZDECYDOWANIE nie wierzę w istnienie tego przekładu... Maciej Zembaty uprawiał jakąś dziwną grę - podpisał umowy z kilkoma wydawnictwami, z kolei niektórym ludziom obiecywał sprzedaż maszynopisu za jakieś nieprawdopodobne kwoty, ale z tego co wiem, nikt nigdy nie widział tego przekładu na oczy.

---

Jewgenij GULAKOWSKI – Pora mgieł (Sezon tumanov), tł. M. Ostachowicz, Marian Wierzchoń, Seria Fantastyki i Grozy, II kw. 1990; powieść ta wyszła w Stalkerze  w innym przekładzie. 

♦♦♦

lata 90. i później

W Prószyńskim poleciało MNÓSTWO tytułów, ale niestety poza paroma wyjątkami nie wiem, jakie wchodzą w grę.

Poul ANDERSON -– Strażnicy czasu t. 2: Time Patrolman (zb 1983, lna2) - tł. Ewa Witecka) - przepadło w Phantom Pressie; po procesie sądowym maszynopis wrócił do tłumaczki, ale... tylko pierwsza połowa, bo zamiast drugiej włożono do teczki kopię maszynopisu tejże pierwszej połowy)

Poul ANDERSON – Dzień ich powrotu (The Day of Their Return, 1974)  (PiK / Piotr Kasprowski)

Poul ANDERSON – Gwiezdny kupiec (Trader to the Stars, zb 1964, ls3) - tł. Wiktor Bukato (w polskiej wersji 4 utwory, 1 zaginął), cykl Liga Polezotechniczna / Nicholas van Rijn  (Alfa)

Iain BANKS – Na ciemnym tle (Against a Dark Background, 1993) - tł. Piotr Staniewski (Prószyński)

Charles Willing BEALE – Duch z Guir House (The Ghost of Guir House,  1897) - tł.  A. Sumera  (W. Łódzkie)

James Hadley CHASE – Czary panny Shumway (Miss Shumway Waves a Wand,  1944), jedyna powieść f Chase’a,  b. sympatycznie sfilmowana i w dobrej obsadzie (low fantasy, noir, prywatny detektyw)  (Alfa)

David DRAKE – Slammersi Hammera (Hammer’s Slammers, zb 1979; rozsz. 1987, ls8), pierwszy tom cyklu militarystycznej space opery  (PiK / Piotr Kasprowski)

Leo FRANKOWSKI – ... (The Cross-Time Engineer, 1986), tom pierwszy cyklu Adventures of Conrad Stargard (Phantom Press?)

Craig Shaw GARDNER– Katarem i magią t. 2: Mnogość monstrów (A Multitude of Monsters, 1986); t. 3: Nocka w przedpieklu (A Night in the Netherhells, 1987)... Notabene w tym cyklu była jeszcze druga trylogia, The Ballad of Wuntvor (1987-1989), w łącznym wydaniu pt. The Wanderings of Wuntvor (om 1989, ln3)...  (CIA-Books)

David G. HARTWELL (ed.) – Najlepsze opowiadania sf #5 (Year’s Best SF 5, ant 2000, 24)  (Zysk i S-ka)

David G. HARTWELL (ed.) – Najlepsze opowiadania sf #6 (Year’s Best SF 5, ant 2001, 27)  (Zysk i S-ka)

Simon HAWKE – Czarnoksiężnik z Czwartej Ulicy (The Wizard of 4th Street, 1987) (CIA-Books); w dalszych planach mieli resztę cyklu, czyli jeszcze 8 t. i by ć noże powieść o prywatnym detektywie kocie Gomezie (The Nine Lives of Catseye Gomez, 1992), która miała być t. 1 odpryskowego cyklu (ale więcej nie wyszło)...

Robert A. HEINLEIN – (Niezwykła profesja Jonathana Hoaga; Korporacja Magii); dwie novelle fantasy; miały wyjść w Becie, w serii Fantastyka; przepadły w Phantom Pressie

Robert E. HOWARD – Sępy Whapetonu (3 opowieści westernowe); Syn Białego Wilka (powieść o piratach) (obie nie-f)  (PiK / Piotr Kasprowski)

Gérard KLEIN – Gambit gwiazd (Le Gambit des étoiles, 1958)  (PiK / Piotr Kasprowski)

Katherine KURTZ – Deryni w matni (Deryni Checkmate, 1972) Kroniki Deryni #2 (PiK / Piotr Kasprowski)

Stephen LAWS – Na południe od północy (Somewhere South of Midnight, 1996) - tł. Izabela Miksza i Marek Nowowiejski (Rzeczposoplita)

Adrienne MARTINE-BARNES – Rola dla smoka (The Dragon Rises, 1983) ), pierwszy tom cyklu (ale na tym jednym tomie cykl zdechł...)  (CIA-Books)

R. (Rebecca) M. MELUCH – Ognie Jeruszalaim (Jerusalem Fire, 1985)  (CIA-Books)

Michael MOORCOCK – Lądowy lewiatan (The Warlord of the Air, 1971), pierwszy tom wczesnosteampunkowej trylogii Oswald Bastable (CIA-Books)

Michael MOORCOK – (Obcy żar) (An Alien Heat, 1972), t. 1 trylogii  Tancerze u końca czasu (The Dancers at the End of Time)  (CIA-Books)

Michael MOORCOCK – Śniadanie w ruinach (Breakfast in the Ruins, 1972), drugi tom cyklu Karl Glogauer po  ...I ujrzeli człowieka (CIA-Books) < ale nie ma pewności, czy przekład został ukończony >

John NORMAN – Przybysz na planetę Gor (Tarnsman of Gor, 1966), pierwszy tom niezmiernie niegdyś poczytnego, nieprawdopodobnie prymitywnie i siermiężnie napisanego cyklu S/M, którego najnowszy 36 tom ukazał się... w tym roku  (PiK / Piotr Kasprowski)

Maurice RENARD – Groźny błękit (Le Péril bleu, 1911), seria Srebrny Glob (Alfa)

J.-H. ROSNY – Opowiadania. T. 1-2 (tł. Zyta Oryszyn) - Alfa, seria Dawne Fantazje Naukowe; przekład odrzucony; mikropowieść Agonia ukazała się później (nakładem tłumaczki?) w LSW

Robert SAWYER – Dzielnik ludzkości (Factoring Humanity,  1998)  (Prószyński) (czytałem)

Alex STEWART (ed.) – Strzały Erosa (Arrows of Eros, ant 1989, 16)  (CIA-Books)

James TIPTREE jr – wybór opowiadań z dwóch zbiorów: Her Smoke Rose up Forever (1990) i Ten Thousand Light-Years from Home (1973)  (CIA-Books)

Charles WILLIAMS – Wigilia Wszystkich Świętych (All Hallows’ Eve, 1945) - tł. Aldona Szpakowska (Alfa)  (przekład posiadam)

Jack WILLIAMSON – wybór przedwojennych opowiadań sf, tł. różni, seria: Srebrny Glob (Alfa) (kilka przekładów zaginęło)

Cornell WOOLRICH – Ciało Jane Brown (novella, część wyboru dłuższych utworów Woolricha - pozostałe teksty nie-f)  (Alfa)

Arthur Leo ZAGAT - Jezioro małych ludzi (Drink We Deep, Argosy, sr6, 1937; 2017)  (Alfa)

♦♦♦ 

LEGENDY I MITY

Wiele książek sprzed 1939 roku zniknęło niemal bez śladu (np. nie ma ich żadna biblioteka w Polsce), zwłaszcza marnie wydawane dodatki do gazet (ale ilu książek wydanych w II połowie lat 30. też nie ma w żadnej bibliotece?!). Nie ma żadnych wiarygodnych spisów ani katalogów (zawsze pomocą są katalogi antykwariatów), BN wydawał straszliwie ślamazarnie bibliografię publikacji zwartych 1901-1939, chyba jej nigdy nie dokończył, utonął w suplementach, a braki z zakresu samej literatury pięknej i f są w niej STRASZLIWE. Przedwojenne odpowiedniki Przewodnika Bibliograficznego są tak samo niekompletne jak tenże wykaz... Na pewno czeka nas wiele odkryć - ja np. ciągle odkrywam najróżniejsze ciekawe rzeczy, nie mówiąc już o tym, jak wiele powieści odcinkowych drukowano w przedwojennej prasie i masy tych powieści nigdy nie wydano... 

Podobno wydano przed wojną Strzał w przestrzeń (Der Schuß ins All, 1925) Otto Willi Gaila, której tom drugi to Der Stein vom Mond (1926). Skrócone wersje obu powieści opublikowała jakaś gadzinówka podczas wojny jako jedną powieść... Po wojnie były dwa przedruki w prasie

Podobno wydano przed (I) wojną... Niezdobyte miasto Maxa Pembertona (The Impregnable City, 1895) - a może to był druk w w odcinkach w prasie? Bo inna jego powieść,  The House Under the Sea (1902), też miała podobno być  u nas wydana, ale na razie wiadomo, że miała kilka przekładów w prasie - pod kilkoma różnymi tytułami...

Choć raczej nie wierzę w polskie przekłady Łowców komet (Les Chasseurs de comètes, 1927) Jeana Kérouana czy jeden z czterech tomów cyklu Niezwykłe przygody rosyjskiego uczonego na szlakach Układu Słonecznego (Aventures extraordinaires d’un savant russe, 1888-1890, 1896) Georges’a Le Faure i Henry’ego de Graffigny, choć... np. przekład "Inwazji makrobów" (Une invasion de Macrobes, 1909) André Couvreura jednak mieliśmy (najwyraźniej tylko w prasie). A skoro tak, to może przed nami odkrycie polskiego przekładu słynnej niegdyś powieści o zmierzchu ludzkości w odległej przyszłości La Fin du monde (1894) pióra słynnego astronoma Camille’a Flammariona??? Bo przynajmniej niektóre z jego Rêves étoilés (zb 1909, 8) były tłumaczone... Tak jak mieliśmy - chyba niestety tylko fragmenty - obszernej a znamienitej powieści Kurda Lasswitza  Auf zwei Planeten (1897). Ale kto wie... Może tłumaczono u nas jakieś powieści Léon Groca? Np. Le Chasseur de chimères (1923, Łowca chimer), La Cité des ténèbres (1926, Miasto ciemności), La Révolte des pierres (1930, Bunt kamieni), L’Autobus évanoui (1931, Autobus, który zniknął), choć jeśli w grę wchodzi kilkanaście tytułów, to może być tak jak w przypadku  popularnego przed wojną pisarza o nazwisku René Thévenin - faktycznie jeden tytuł został u nas wydany, ale oczywiście żaden z tych, które z dzisiejszej perspektywy są najciekawsze...

Legenda głosi (raczej szepcze :), że na początku l. 90 została wydana powieść Charlesa i Nathalie Hennebergów pt. Zieloni bogowie (Les Dieux verts, 1961).

 ♦♦♦♦♦♦

Za cenne informacje z pierwszej i drugiej ręki dziękuję następującym osobom:

Radosław Kot

Hubert Siwecki